حسین بن محمد غسانیجیانیجَیانی، ابوعلی حسین بن محمد غسّانی، محدّث و رجالی اهل سنّت و از عالمان اندلس است. ۱ - تولداو در ۴۲۷ در قرطبه متولد شد. [۱]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۹۶۶.
[۲]
ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان، ج۲، ص۱۸۰.
[۳]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۴۹ـ۱۵۰، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۲ - اصلیتاصل وی از الزهراء، شهری در نزدیکی قرطبه، بود ولی چون پدرش مدتی در جیان ساکن بود او را جیانی خوانده‌اند. [۴]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۳، قاهره ۱۹۶۶.
به نوشته ابن‌فرحون [۵]
ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفه اعیان علماء المذهب، ج ۱، ص۳۳۳، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
او از اندلس بیرون نرفته، [۶]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
اما مدرس تبریزی [۷]
محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج ۱، ص۴۴۶، تهران ۱۳۶۹ ش.
وی را بغدادی خوانده است.۳ - مقام علمی۳.۱ - تبحر در حدیثجیانی مقام والایی در دانش حدیث داشت، [۸]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۲، قاهره ۱۹۶۶.
[۹]
عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآه الجنان و عبره الیقظان، ج۳، ص۱۲۳، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۰]
ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفه اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۳۳۲ـ ۳۳۳، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
به طوری که شرح‌حال‌نگاران، با القاب «إمامُ عَصْرِهِ فِی‌الْحَدیث» [۱۱]
ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفه اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۳۳۲، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
و «رَئیسُ الْمُحَدِّثینَ بِقُرْطبَه» [۱۲]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۹۶۶.
از او یاد کرده‌اند.۳.۲ - تبحر در علم رجالدرخواست ابوعمرو بن‌عبدالبرّ ، مؤلف إلاسْتیعاب فی معرفه الاصحاب، از وی مبنی بر افزودن نام صحابیانی که در إلاسْتیعاب نیامده، [۱۳]
عبدالرحمان بن عبداللّه سهیلی، الروض الانف فی شرح‌السیره النبویه لابن‌هشام، ج۳، ص۴۴۵، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۷ ـ ۱۳۹۰/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۰، چاپ افست ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
نشان دهنده تبحر او در دانش رجال است.۳.۳ - تبحر در علوم دیگرجیانی در دانشهای دیگر، مانند لغت و شعر و انساب ، نیز مهارت داشت [۱۴]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۳، قاهره ۱۹۶۶.
[۱۵]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۴۹ـ ۱۵۰، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
و در جامع قرطبه تدریس می‌کرد. [۱۶]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۹۶۶.
۴ - استادمهمترین استاد وی، حَکَم بن محمد جذامی بود. [۱۷]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
برخی از مشایخ روایی او بدین قرارند: ابوعمرو بن عبدالبرّ؛ حاتم بن محمد طرابلسی؛ [۱۸]
التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخاری فی الجامع الصحیح، چاپ احمدبزار، رباط ۱۴۱/ ۱۹۹۱.
[۱۹]
الشفا بتعریف حقوق المصطفی، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۹۷۷.
و ابوالعباس احمد بن عمر بن دِلْهاث. [۲۰]
ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، ج۱، ص۱۴۴، قاهره ۱۹۶۶.
[۲۱]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۴۹ـ ۱۵۰، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
بزرگانی چون قاضی عیاض [۲۲]
عیاض بن موسی قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۲۴ـ ۲۵، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۹۷۷.
[۲۳]
بشیر علی‌حمد ترابی، القاضی عیاض و جهوده فی علمی الحدیث: روایه و درایه، ج۱، ص۱۴۷، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
و إبْن‌عَطیه ، صاحب تفسیر المحرَّرالوجیز [۲۴]
ابن‌عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۲، ص۲۲۳ـ۲۲۴، ج۲، رباط ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
از وی روایت کرده‌اند.۵ - شاگردانبرخی از شاگردان وی نیز عبارت بودند از: محمد بن محمد بن حکم باهلی؛ محمد بن احمد بن ابراهیم جیانی؛ [۲۵]
الشفا بتعریف حقوق المصطفی، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۹۷۷.
عبداللّه بن احمد بن سَمَّاک غَرْناطی؛ و محمد بن عبداللّه بن خلیل قیسی، معروف به مُسنِد مراکش و راوی صحیح مسلم از جیانی است. [۲۶]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۵۰، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۶ - وفاتجیانی در ۴۹۸ درگذشت. [۲۷]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۵۰، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۷ - آثارمهمترین اثر جیانی تَقْییدُالْمُهْمَلِ وَ تَمْییزُالْمُشْکِلِ است که مؤلف در آن به ضبط درستِ نام راویان صَحیحَین پرداخته است. [۲۸]
سلیمان بن خلف باجی، التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخاری فی الجامع الصحیح، ج۱، ص۱۱۰، چاپ احمدبزار، رباط ۱۴۱/ ۱۹۹۱.
[۲۹]
حاجی خلیفه، ج۱، ص۴۷۰.
[۳۰]
محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکره الحفاظ، ج۴، ص۱۲۳۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
[۳۱]
محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۱۴۹، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۷.۱ - عناوین کتاباین کتاب شامل پنج کتاب با عناوین جداگانه بوده است: ۱) الالقاب یا الکنی و الالقاب، که زرکلی [۳۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۲، ص۲۵۵، بیروت ۱۹۹۹.
و بروکلمان [۳۳]
بروکلمان، ج۲، ص۶۲۹، لیدن ۱۹۴۹-۱۹۴۳.
آن را کتابی مستقل دانسته‌اند.۲) المؤتلف و المختلف من اسماء الرواه، که زرکلی [۳۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۲، ص۲۵۵، بیروت ۱۹۹۹.
و بغدادی [۳۵]
اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج ۱، ستون ۳۱۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵.
با اندکی اختلاف در ضبط نام کتاب، آن را کتابی مستقل دانسته‌اند.۳) شیوخ‌البخاری المهملون، که زرکلی [۳۶]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج ۲، ص۲۵۵، بیروت ۱۹۹۹.
آن را با نام التعریف بشیوخ‌البخاری، اثری مستقل دانسته است.۴) التنبیه علی الاوهام الواقعه فی صحیح الامام البخاری . ۵) التنبیه علی الاوهام الواقعه فی صحیح الامام مسلم ، که بخشهای چهارم و پنجم آن به تحقیق محمدصادق آیدن حامدی در ۱۴۰۷ در ریاض و بخش پنجم آن به تحقیق محمد ابوالفضل در ۱۴۲۱/۲۰۰۰ در مغرب منتشر شده است. دیگر آثار جیانی عبارت‌اند از: تسمیه شیوخ أبی‌داود السجستانی [۳۷]
سلیمان بن خلف باجی، التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخاری فی الجامع الصحیح، ج۱، ص۱۷۹، چاپ احمدبزار، رباط ۱۴۱/ ۱۹۹۱.
[۳۸]
بروکلمان، ج۲، ص۶۲۹، لیدن ۱۹۴۹-۱۹۴۳.
که حاجی‌خلیفه [۳۹]
حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۸۸.
از آن با عنوان اسماء رجال سنن أبی‌داود یاد کرده است، این کتاب به تحقیق جاسم بن محمد بن حمودالفجی در ۱۹۹۹ در بیروت منتشر شده است؛ و الرِّجَال‌الَّذینَ لَقیهُمْ أبوعَلی‌الْغَسَّانی الْحَافِظُ، که کَتّانی آن را از طریق روایی قاضی عَیاض، محدّث و فقیه مالکی قرن ششم، از جیانی نقل کرده است. [۴۰]
محمد عبدالحی بنعبدالکبیر کتّانی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۵۰۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، قاهره ۱۹۶۶. (۲) ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان. (۳) ابن‌عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۲، رباط ۱۳۹۵/۱۹۷۵. (۴) ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفه اعیان علماء المذهب، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره ۱۳۹۴/۱۹۷۴. (۵) سلیمان بن خلف باجی، التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخاری فی الجامع الصحیح، چاپ احمدبزار، رباط ۱۴۱/ ۱۹۹۱. (۶) اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵. (۷) بشیر علی‌حمد ترابی، القاضی عیاض و جهوده فی علمی الحدیث: روایه و درایه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷. (۸) حاجی‌خلیفه. (۹) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸. (۱۰) محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکره الحفاظ، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت. (۱۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹. (۱۲) عبدالرحمان بن عبداللّه سهیلی، الروض الانف فی شرح‌السیره النبویه لابن‌هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۷ ـ ۱۳۹۰/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۰، چاپ افست ۱۴۱۰/۱۹۹۰. (۱۳) عیاض بن موسی قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۹۷۷. (۱۴) محمد عبدالحی بنعبدالکبیر کتّانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۵) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، تهران ۱۳۶۹ ش. (۱۶) عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآه الجنان و عبره الیقظان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۱۷) بروکلمان، ج۲، لیدن ۱۹۴۹-۱۹۴۳. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن محمد غسانی‌جیانی»، شماره۵۳۰۲. |